آشنایی با معدن مس سونگون شهرستان ورزقان

آشنایی با معدن مس سونگون شهرستان ورزقان

موقعیت جغرافیایی:

معدن مس سونگون در استان آذربایجان‌شرقی، 100 کیلومتری شمال‌شرقی تبریز، 25 کیلومتری شمال ورزقان در همسایگی جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان قرار دارد.

- طول جغرافیایی 46 درجه و 43 دقیقه شرقی.

- عرض جغرافیایی 38 درجه و 42 دقیقه شمالی.

- ارتفاع متوسط منطقه 2000 متر از سطح دریا (حداکثر 2700 متر).

- رودخانه‌های پخیر و سونگون در منطقه جریان دارند.

آب‌و‌هوای منطقه سونگون

- زمستان‌های سرد و یخبندان:

حداقل درجه حرارت 30- درجه سانتیگراد.

- تابستان‌های معتدل:

حداکثر درجه حرارت 32 + درجه سانتیگراد.

- حداکثر بارندگی در سال:

350 میلی متر.

- رطوبت نسبی:

52 تا 58 درصد.

- جهت غالب وزش باد:

جنوب‌غربی.

تاریخچه معدنکاری در سونگون:

- سابقه معدنکاری در سونگون به دو قرن پیش(دوره قاجاریه) برمی‌گردد.

- آثار فعالیتهای قدیمی بصورت استخراج زیرزمینی در محدوده پرعیار بوده است.

- بهره‌برداری از سنگهای پر عیار مس تا سال 1351 متناوباً انجام گرفته است.

- عملیات اکتشافی با استفاده از روشهای نوین و وسایل و تجهیزات جدید از سال 1325 شروع و تا سال 1356 ادامه داشته است.

- در سال 1356وجود ذخایر مس از نوع پورفیری محرزگردید.

- مطالعات امکانپذیری مقدماتی در سال 1370 توسط شرکت SNC کانادا و در سال 1374 توسط شرکت ایتوک انجام شد.

- مطالعات تکمیلی توسط شرکت اولنگ با همکاری شرکت Rio Tinto در سال 1378 انجام شد.

فرآیندهای اصلی مجتمع مس سونگون در حال حاضر:

- فرآیند استخراج ماده معدنی و باطله.

- فرآیند تولید کنسانتره مس.

- فرآیند تامین آب و دفع پساب.

زمین‌شناسی کانسار سونگون:

- در زون آتشفشانی ارومیه- دختر از کمربند متالوژنی آلپ- هیمالیا قرار دارد.

- ذخایر کانسار از نوع مس پورفیری است.

- از سنگهای مونزونیتی بشدت تکتونیزه دوران سوم زمین‌شناسی تشکیل شده است.

- کانیهای عمده کالکوسیت، کالکو پیریت، بورنیت و کوولیت می‌باشند.

اکتشافات کانسار سونگون:

- بیش از 80168 متر گمانه اکتشافی حفر شده است.

- هفت تونل با سطح مقطع 4 مترمربع و متراژکل 25/2424 متر حفر شده است.

- ذخیره زمین‌شناسی کانسار حدود 796 میلیون تن با عیار 60/0 درصد برآورد شده است.

- ذخیره قابل‌استخراج حدود 388 میلیون تن با عیار 62/0 درصد مس برآورد شده است.

استخراج معدن سونگون:

- تناژ پیش باطله‌برداری: 105 میلیون تن.

- تناژ باطله‌برداری: 686 میلیون تن.

- نسبت باطله به ماده‌معدنی: 63/1

- شیب کلی معدن: 30 تا 38 درجه.

- شیب دیواره پله‌ها: 68 درجه.

- شیب رمپ‌ها: 8 تا 5/8 درصد.

- عرض رمپ‌ها: 25 تا 30 متر.

- ارتفاع پله‌های معدن: 5/12 متر.

- بالاترین تراز طرح از سطح آبهای آزاد: 5/2362 متر.

- پائین‌ترین تراز طرح از سطح آبهای آزاد: 1650 متر.

- تعداد روزهای کاری معدن: 365 روزر.

- تعداد شیفت‌های کاری معدن: 3 شیفت.

- تولید ماده‌معدنی در 7 سال‌ اول بهره‌برداری: 7 میلیون تن در سال.

- تولید معدن در سال‌های بعدی: 14 میلیون تن در سال.

- روش استخراج معدن بر اساس طرح نهایی: روش روباز (0pen-pit ).

- طراحی استخراج معدن: سه پوش بک.

- ذخیره موچود در سه پوش بک:253 میلیون تن با عیار متوسط 664/0 درصد مس.

- عمر معدن بر اساس پوش بک سه: 21 سال.

کارخانه تغلیظ:

• ساختمانهای نیمه‌صنعتی (با مساحت 2500 مترمربع):

آزمایشگاه.

تعمیرگاه.

اداری.

خدماتی.

• ساختمانهای صنعتی (با مساحت 17000 مترمربع):

سنگ‌شکن.

سیستم انتقال مواد و انبار دانه‌درشت.

خردایش.

فلوتاسیون.

آبگیری کنسانتره.

آبگیری باطله.

• محوطه‌سازی (با مساحت 15000 مترمربع):

الف- ناحیه سنگ شکنی و انتقال مواد کارخانه تغلیظ مس سونگون:

پس از عملیات استخراج مواد در معدن مس سونگون، ماده معدنی توسط کامیون به ساختمان سنگ شکن که در افق ۱۹۸۷ قرار دارد، حمل میگردد. ابعاد سنگ معدن بر حسب نوع الگوی حفاری و کیفیت آتشباری متفاوت میباشد. ابعاد خوراک ورودی به سنگ شکن نباید از 2/1 متر بزرگتر باشد، لذا قبل از سنگ شکن برای خرد کردن سنگ های درشت یک دستگاه سنگ خردکن هیدرولیکی (Hydraulic Rock Breaker) طراحی گردیده است. مواد معدنی پس از خرد شدن در سنگ شکن ژیراتوری تا زیر ۲۵ سانتیمتر توسط یک فیدر آپرون((Apron feeder که در زیر سنگ شکن قرار دارد و به واسطه دو نوار نقاله ۰۱ CV۲۲ و ۰2 CV ۲۲ با ظرفیت ۲۵۰۰ تن در ساعت به انبار مواد دانه درشت (Stockpile) منتقل میشوند.

البته برای جلوگیری از اختلال در عملکرد نوار بر اثر ریزش کوه مسیری به طول تقریبی ۳۵۰ متر از نوار۰2 CV ۲۲ از درون تونل عبور می کند. نوار ۰۱ CV۲۲ مجهز به یک سیستم توزین (Belt Scale) و جداکننده مغناطیسی (Magnet Separator)و نوار ۰۱ CV۲۲ مجهز به فلزیاب (Metal Detector) می باشد. فاصله سنگ شکن تا انبار مواد دانه درشت حدود ۱۱۷۱ متر میباشد.

در انبار دانه درشت نیز مواد توسط ۲ فیدر آپرون و ۲ فیدر ارتعاشی که از هر کدام یکی در خط عملیات قرار دارند و توسط نوار نقاله 01CV ۳۳به سمت آسیای نیمه خودشکن هدایت می شود.

ب- ناحیه خردایش کارخانه تغلیظ مس سونگون:

در کارخانه تغلیظ مس سونگون سنگ معدن پس از شکسته شدن در سنگ شکن، درانباردرشت ذخیره میشود و از آنجا توسط یک نوار نقاله به داخل آسیای نیمه خودشکن (SAG-Mill)هدایت میگردد. محصول آسیای نیمه خود شکن در اثر نیروی وزن به داخل دو دستگاه سرند ارتعاشی می ریزد ، که یکی از سرندها در خط عملیات بوده و دیگری آماده به کار می باشد.

سرریز سرندها توسط یک سیستم انتقال شامل سه دستگاه نوار نقاله به آسیای نیمه خودشکن برگشت داده میشود وته ریز آنها به همراه محصول خروجی آسیاهای گلوله ای اولیه و آب اضافه شده به سرند در اثر نیروی وزن به داخل مخزن پمپاژ مربوط به هیدروسیکلون های اولیه می ریزد و از آنجا به هیدروسیکلون های اولیه پمپ میگردد. یک پمپ و یک هیدروسیکلون آماده به کار نیز وجود دارد. سرریز سیکلونهای اولیه به سمت سلولهای فلوتاسیون رافر هدایت میگردد و ته ریز آنها جهت خردایش مجدد وارد آسیاهای گلولهای اولیه می شود. مواد شیمیایی مربوط به فلوتاسیون شامل کلکتورها، تنظیم کننده ها و شیرآهک به ته ریز سیکلونهای اولیه اضافه میگردد.

ج- ناحیه فلوتاسیون کارخانه تغلیظ مس سونگون:

سرریز سیکلونهای اولیه در اثر نیروی ثقل به داخل مخزن آماده سازی اولیه منتقل و در داخل مخزن شیرآهک( جهت تنظیم pH پالپ) و کفساز مورد نیاز به محلول اضافه میگردد. سپس پالپ به داخل ۱۲ عدد سلول فلوتاسیون اولیه(رافر) از نوع ۱۳۰ RCS جریان می یابد.

در این سلولها سطح پالپ و همچنین میزان هوا به صورت اتوماتیک کنترل میگردد. باطله خروجی از آخرین سلول رافر مستقیمًا به تیکنر باطله جریان پیدا میکند و کنسانتره سلول های رافر جهت خردایش مجدد وارد یک مسیر بسته سیکلون ثانویه و آسیای گلوله ای ثانویه می شود. ته ریز سیکلون ثانویه جهت خردایش مجدد وارد آسیای ثانویه میگردد و سرریز آن به سمت ۲ سلول فلوتاسیون شستشوی اولیه(کلینر) که از نوع ستونی هستند، جریان می یابد. باطله ستونهای کلینر جهت رمق گیری به ۴ سلول فلوتاسیون رمق گیر)اسکاونجر( از نوع۵۰ RCSهدایت میگردد، که باطله سلولهای رمق گیر به همراه باطله سلولهای رافر، باطله نهایی را تشکیل و به سمت تیکنر باطله پمپ میگردد و کنسانتره سلولهای رمق گیر وارد مخزن آماده سازی قبل از سیکلون ثانویه میشود. کنسانتره حاصل از ۲ ستون کلینر، جهت شستشوی مجدد و تولید محصول نهایی به داخل ستون فلوتاسیون شستشوی ثانویه(کلینرثانویه) جریان می یابد. باطله ستون کلینر ثانویه به داخل مخزن آماده سازی ماقبل ستون های کلینر اولیه برگشت داده میشود و کنسانتره آن نیز به عنوان کنسانتره نهایی به داخل تیکنرکنسانتره جریان می یابد.

د- ناحیه آبگیری کارخانه تغلیظ مس سونگون:

در کارخانه تغلیظ مس سونگون کنسانتره نهایی بدست آمده از سلول شستشوی ثانویه(سلول ستونی) در یک مخزن جمع شده و به داخل تیکنر کنسانتره جریان می یابد. کنسانتره ورودی به تیکنر دارای 8/٧٨ ٪ آب میباشد. سرریز تیکنر به داخل مخزن انتقال آب بازیافتی منتقل می شود و ته ریز آن با ٣٠ ٪ آب به داخل مخزن دوغاب ریخته و از آنجا به داخل فیلترفشاری پمپ می شود.

کیک نهایی به دست آمده از فیلتر فشاری با رطوبت حدود ۹ درصد به انبار کنسانتره منتقل میشود و آب شستشو و پالپ اضافی به داخل تیکنر کنسانتره برگشت داده می شود.

باطله سلولهای فلوتاسیون رافر به همراه باطله سلولهای رمق گیر(اسکاونجر) در یک مخزن جمع شده و به داخل تیکنر باطله انتقال می یابد. سرریز تیکنر باطله به سمت مخازن آب بازیافتی ارسال میگردد و ته ریز آن به سمت سد باطله پمپ می شود. باطله ورودی به تیکنر دارای ۲ /۷۰ ٪ آب بوده که در ته ریز به ۵۰ ٪ کاهش می یابد.

مشخصات طراحی کارخانه تغلیظ سونگون:

- فاز اول بهره‌برداری:

7 سال.

خوراک سالانه: 7 میلیون تن.

کنسانتره تولیدی: 150 هزار تن در سال.

- فاز دوم بهره‌برداری:

25 سال.

خوراک سالانه: 14 میلیون تن.

کنسانتره تولیدی: 300 هزار تن در سال.

- ظرفیت کارخانه:

900 تن در ساعت.

- عیار خوراک طراحی:

75/0 درصد.

- عیار کنسانتره:

30 درصد.

- رطوبت کنسانتره:

9 درصد.

- بازیابی کلی:

84 درصد.

مشاوران و پیمانکارن کارخانه تغلیظ سونگون:

• شرکت سوئدی سوئدالا.

• شرکت ایریتک.

• شرکت مشیران.

• شرکت تناوب.

• شرکتهای مبین و آهن آجین.

تامین آب:

- تامین آب.

- دفع پساب:

Ø ایستگاه پمپاژ و خط انتقال باطله به سد.

Ø سیستم برگشت آب از سد باطله شامل ایستگاههای پانتون، بوسترو ریترن.

Ø ایستگاه پمپاژ و خط انتقال برگشت آب از سد Seepage به سد رسوب‌گیر.

Ø ایستگاه سیکلون جهت تولید ماسه مورد نیاز برای ترفیع سد باطله.

Ø سد باطله.

- آب خام:

سد ستارخان اهر به‌میزان 175 مترمکعب در ساعت(فاز دوم 350 مترمکعب در ساعت).

احداث ایستگاه پمپاژ در ناحیه سد اهر.

احداث 5/34 کیلومتر خط لوله به قطر 324 میلیمتر.

- آب بازیافتی:

از تیکنر باطله به‌میزان 1219 مترمکعب در ساعت.

از سد باطله به‌میزان 873 مترمکعب در ساعت.

دفع پساب:

- ایستگاه پمپاژ باطله به سد:

8 دستگاه پمپ نوع سانتریفوژی با هد 415 متر و دبی 1375 متر مکعب در ساعت به‌صورت سری برای فاز اول (8 پمپ آماده‌به‌کار نیز وجود دارد).

- خط انتقال باطله به سد:

به‌طول تقریبی 10 کیلومتر و با قطر 450 میلیمتر(فاز اول).

- سد باطله:

سد باطله در جنوب‌غرب معدن سونگون (فاصله هوایی تقریبا 6 کیلومتر) بر روی بخش فوقانی حوزه آبریز رودخانه آیت‌کندی احداث شده است.

این سد از نوع محوری ترفیع‌شونده و با استفاده از مصالح و ماسه تفکیک‌شده توسط سه مرحله سیکلون ترفیع خواهد شد.

سیستم برگشت آب از سد باطله:

خط انتقال از ایستگاه پمپاژ آب‌برگشتی به مخزن خط‌الراس(هد تانک) به‌طول تقریبی 2200 متر از نوع فولادی با قطر 500 میلیمتر و دبی 2089 مترمکعب در ساعت(فاز اول)

خط انتقال آب برگشتی از هد تانک به مخزن آب‌بازیافتی به‌طول 4500 متر از نوع فولادی با قطر 400 میلیمتر و دبی 873 مترمکعب در ساعت(فاز اول).

خط انتقال آب برگشتی از هد تانک به ایستگاه سیکلون به‌طول تقریبی 5400 متر از نوع فولادی با قطر 600 میلیمتر و دبی 1073 مترمکعب در ساعت(فاز اول).

اهم اقدامات انجام شده در حوزه محیط زیست مجتمع مس سونگون به قرار زیر است:

1- احداث ایستگاههای دبی سنجی برای اندازه گیری کمی جریانات آب سطحی در محدوده معدن.

2- انعقاد قرارداد پیمانکاری جهت نمونه برداری و آزمایشهای کیفی آبهای سطحی و زیر زمینی در محدوده مجتمع مس سونگون.

3 - حفر حدود 40 گمانه و چاه مشاهده ایی و انجام مطالعات جامع هیدروژئولوژی در محدوده سد باطله.

4- انجام پایش های مستمر کیفی آب های سطحی و زیر زمینی حوضه های ایلگنه و زرنکاب چای (این پایش ها بصورت مستمر تا پایان عمر معدن و بعد از آن نیز ادامه خواهد داشت) هوا و صوت.

5- انعقاد قرارداد با شرکت مشاور جهت مطالعه ایجاد فضای سبز.

6 - اخذ گواهی نامه" مدیریت صنعت سبز" از انجمن مدیریت سبز ایران.

7- اخذ لوح تقدیرصنعت سبز "اصلاح الگوی مصرف" از طرف سازمان حفاظت محیط زیست استان.

8- احداث سیستم انتقال پساب و سد های باطله برای انباشت باطله.

9- شناسایی کلیه جنبه ها و خطرات مهم محیط زیستی مجتمع در قالب دریافت گواهینامه های IMS.

10- استقرار واحد محیط زیست و تشکیل سامانه مدیریت محیط زیستی( EMP ).

11- استقرار دو واحد هوا شناسی و هیدرو متری.

12- تجهیز و راه اندازی آزمایشگاه محیط زیست در مجموعه آزمایشگاهی مجتمع.

13 - طراحی و ساخت و نصب جایگاههای ویژه سطلهای جمع آوری زباله در سه رنگ.

14- برگزاری همایش و سمینار زیست محیطی در مجتمع و حمایت از همایشهای زیست محیطی استانی و کشوری.

15- انعقاد قراردادهای پژوهشی با دانشگاهها در موضوعات زیست محیطی.

16- اجرای طرح تفکیک زباله از مبداء.

17 - خرید و نصب دستگاه مگنت(Metalmagnet) در کارخانه تغلیظ جهت بازیابی گلوله های مستعمل آهنی.

18- خرید و نصب دستگاههای غبار گیر به تعداد دو عدد در واحد سنگ شکن و تونل استوک پایل مجتمع.

19- برگزاری دوره های آموزشی محیط زیست جهت پرسنل و پیمانکاران شاغل در مجتمع.

20- انعقاد قرارداد پیمانکاری جهت جمع آوری مواد زائد جامد.

21- خرید پکیج ها و احداث واحد های تصفیه فاضلاب در مجموعه ساختمانهای نیمه صنعتی ، مدیریت مجتمع و شهرک ورزقان.

22- تهیه طرح جامع مدیریت پسماندها و پساب های مجتمع.

23 - انعقاد قرارداد با شرکت مشاور جهت نظارت بر مجموعه برنامه های مدیریت و پایش محیط زیستی به صورت ادواری( قانون خود اظهاری صنایع).

24 - انجام مطالعات ارزیابی ریسک ناشی از فعالیت های معدن کاری.

25- جلب مشارکتهای مردمی و پذیرش اجتماعی در محدوده مجتمع.

26 - انعقاد قرارداد با شرکت مشاور جهت انجام مطالعات و طراحی محیط به منظور گسترش و ایجاد فضای سبز (طرح جامع فضای سبز مجتمع).

27 - ایجاد ایستگاههای آنلاین پایش کیفی آب به تعداد 2 عدد در حوضه های آبریز مجتمع (ایلگنه و زرنکاب چای ).

اهم اقدامات در دست انجام در حوزه محیط زیست مجتمع مس سونگون به قرار زیر است:

1- پروژه تعیین ظرفیت خود پالایی ایلگنه و زرنکاب چای.

2 - بهینه سازی سیستم های تصفیه فاضلاب مجتمع و شهرک.

3- اصلاح و طراحی مخزن ذخیره پسمانده های معدنی(Spillage) با در نظر گرفتن فاز 2 تغلیظ.

4- بررسی تعیین پتانسیل، کنترل و مدیریت زه آب اسیدی در مجتمع.

5- استقرار سیستم مدیریت زیست محیطی ( استاندارد 14001:2004 ISO).

6- نصب و راه اندازی واحد تصفیه فاضلاب ( پکیج RBC ) درکارخانه تغلیظ.

7- ایجاد نهالستان جهت پرورش نهال بومی منطقه.

8- شناسایی گونه های گیاهی در محدوده مجتمع.

9- تعریف پروژه ای در زمینه رها سازی ماهیان بومی منطقه در سد نشتی گیر ( Seepag dam ).

10- طراحی و اجرای کارخانه اسید سولفوریک جهت پرهیز از هر گونه احتمال وارد شدن گاز های SO2 به محیط.

معرفی مجتمع مس سونگون و طرحهای توسعه آن:

مجتمع مس سونگون یکی از مجتمع های سه گانه شرکت ملی صنایع مس ایران ( مجتمع مس سرچشمه، مجتمع مس شهربابک و مجتمع مس سونگون) در حال حاضر می باشد.

- ذخیره قطعی زمین شناسی 796 میلیون تن خاک با عیار 60/0 % مس.

- ذخیره قابل برداشت 388 میلیون تن خاک با عیار 62/0 % مس در حال حاضر.

- اکتشافات تکمیلی و مطالعات فنی اقتصادی برای افزایش ذخایر و ذخایر قابل برداشت در حال انجام است.

تولید: در حال حاضر با راه اندازی فاز یک تغلیظ در سال 85، با ظرفیت 150 هزار تن کنسانتره 29 % در سال، در حال تولید و فعالیت است.

طرحهای توسعه:

فاز 2 تغلیظ :

با ظرفیت طراحی 150 هزار تن کنسانتره 29 % در سال ، با سرمایه گذاری حدود 200 میلیارد تومان مبلغ با 45% پیشرفت در حال اجرا است.

کارخانه مولیبدن:

کارخانه ای با ظرفیت کل 3 هزار تن کنسانتره مولیبدن با 90 % پیشرفت و سرمایه گذاری حدود 35 میلیارد تومان در حال اجرا است.

کارخانه ذوب:

ظرفیت 200 هزارتن در سال با سر مایه گذاری حدود 450 میلیارد تومان.

کارخانه اسید سولفوریک:

ظرفیت 750 هزار تن اسید سولفوریک 93 % در سال با سرمایه گذاری حدود 150 میلیار تومان.

پالایشگاه:

ظرفیت 200 هزار تن در سال با سرمایه گذاری حدود 160 میلیارد تومان.

طرحهای فوق در حال طراحی و آماده سازی سایت و احداث می باشند.

معادن جدید:

هفت چشمه، مسجد داغی و ادامه اکتشافات معدن مزرعه و سونگون 2.

طرحهای آتی

- بیولیچینگ، فاز3 تغلیظ در سونگون ، کارخانجات تغلیظ دیگر در مزرعه، مسجد داغی و ...

- تغلیظ سرباره کارخانه ذوب.